A Case Study for an Archaeometric Characterisation of Sicilian Middle Bronze Age Pottery (15th-13th c. BC)

Document Type

Article

Publication Date

2014

Abstract

Ze względu na zasadniczy brak danych o technologii ceramiki sycylijskiej środkowej epoki brązu, niedawne badania ważnego zespołu ceramiki ze stanowiska Grotte di Marineo (Licodia Eubea, Katania, Włochy), który przebadano za pomocą analiz petrograficznych i geochemicznych - mikroskopia optyczna (OM), fluorescencja rentgenowska (XRF), spektroskopia fourierowska w podczerwieni (FTIR) - stworzyły możliwość uzyskania znaczących nowych ustaleń w tej dziedzinie wiedzy. Analizy pozwoliły na sporządzenie precyzyjnej charakterystyki sześciu materiałów, dla których określono temperatury wypału, wskazując, iż temperaturę 900° C osiągano już na początku środkowej epoki brązu. Odkryte powiązania między materiałami a fazami chronologicznymi wskazały na pewne cechy kulturowe produkcji ceramiki, które do tej pory były zupełnie nieznane dla tego okresu. Analizy petrograficzne oraz badania fluorescencji rentgenowskiej i spektroskopii fourierowskiej w podczerwieni, przeprowadzone na próbkach z Grotte di Marineo, wykonane zostały celem określenia cech charakterystycznych i typologii materiału, zbadania zakresu temperatur wypału oraz przedstawienia nowych hipotez na temat strategii pozyskiwania gliny. Brak danych o aspektach technologicznych produkcji ceramiki oraz brak charakterystyk petrograficznych i geochemicznych stanowi główny problem badań archeologicznych nad prehistorią Sycylii. W szczególności zaś dla środkowej epoki brązu, czyli okresu odpowiadającego kulturze Tapsos i jej trzem fazom chronologicznym (XV- XIII w. przed Chr.) (Tab. 1), jedynymi dostępnymi pracami są badania dotyczące Wysp Eolskich, podczas gdy brak jakichkolwiek studiów w tej dziedzinie dla terenów Sycylii. Celem niniejszego artykułu jest wypełnienie tej luki poprzez omówienie materiałów ceramicznych znalezionych w Grotte di Marineo, prehistorycznym stanowisku jaskiniowym badanym w latach 1988-1989 (Ryc. 1). Nawarstwienia ze środkowej epoki brązu w Grotte di Marineo odkryto w sondażu 2 (warstwy 2-4), sondażu 3 (warstwa 2) w jaskini 1 oraz w sondażu 1 (warstwy 4 i 5) w jaskini 3. Badanie materiałów ceramicznych doprowadziło do wyselekcjonowania 221 próbek diagnostycznych, które na podstawie analizy makroskopowej podzielono na trzy grupy (Ryc. 5): grupa 1, stwierdzona dla 22% próbek, to ceramika drobnoziarnista, twarda i zbita, o kolorze masy pomiędzy 2.5 YR 7/3 a 7.5 YR 5/2 i niewielką ilością ziaren piasku drobniejszych niż 0,25 mm; grupa 2 (48%) to ceramika średnioziarnista, twarda i zbita, o kolorze masy między 5 YR 6/6 a 10 Y 6/1 i licznych ziarnach piasku wielkości od 0,25 do 1 mm; grupa 3 (30%) to ceramika gruboziarnista, miękka i porowata, o kolorze masy między 2.5 YR 7/6 a 5 YR 4/4 oraz licznych ziarnach piasku większych niż 1 mm. W oparciu o typ i częstotliwość występowania ziaren piasku, grupy 1 i 2 zostały podzielone na cztery podgrupy każda (1A, 1B, 1C, 1D oraz 2A, 2B, 2C, 2D), zaś grupa 3 na dwie podgrupy (3A i 3B) (Ryc. 6, Tab. 2). Aczkolwiek brak dokładnych danych stratygraficznych, w oparciu o typologię kształtów można wnioskować, iż zasiedlenie stanowiska trwało przez wszystkie trzy podfazy okresu Tapsos. Dokonano wyboru 31 próbek reprezentujących wszystkie grupy i poddano je analizom mineralogiczno -petrograficznym (OM, FTIR) oraz geochemicznym (XRF). Obserwacje petrograficzne pozwoliły na wyróżnienie i scharakteryzowanie sześciu materiałów petrograficznych (Ryc. 17): materiał A - z wtrąceniami uformowanymi przez wysoką zawartość wapienia i bogatej w skamieliny matrycy skalnej (LE1B1, LE1B1, LE1B2); materiał B - z wtrąceniami uformowanymi przez szkliwo wulkaniczne (LE2B2, LE1A oraz LE2B) oraz okazjonalnie przez inne fragmenty skał wulkanicznych (LE1A) czy wapień (LE2B), matryca skalna jest uboga w skamieliny; materiał C - z wtrąceniami szkliwa wulkanicznego i kwarcu oraz matrycą skalną nie zawierającą skamielin (LE1C, LE1C1); materiał D - wtrącenia uformowane przez szkliwo wulkaniczne, fragmenty skał wulkanicznych (LE2A) oraz wapień, zaś matryca skalna zawiera skamieliny (LE2C3, LE2A); materiał E - charakteryzuje się obecnością tłucznia ceramicz¬nego razem ze szkliwem wulkanicznym i wapieniem (LE2C1), fragmentami szkliwa wulkanicznego oraz skał (LE1A1, LE1A2, LE1D, LE2B4, LE2D) oraz wapienia (LE3B1). We wszystkich próbkach matryca skalna jest bogata lub bardzo bogata w skamieliny; materiał F - ze szkłem wulkanicznym, fragmentami skał i minerałami (pirokseny i plagioklazy), o matrycy skalnej zawierającej skamieliny (LE1D1, LE2A1, LE2A2, LE2A3, LE2B1, LE2B3, LE2C, LE2C2, LE2D1, LE3A, LE3A1, LE3A3, LE3A2). Cechą wyróżniającą większość opisanych materiałów jest obecność wtrąceń, uformowanych przez fragmenty skał wulkanicznych, podczas gdy zastosowanie tłucznia ceramicznego ograniczone jest do materiału E. Wtrącenia i matryca skalna odpowiadają złożom, których wychodnie występują na obszarze Licodia Eubea. W szczególności skały wulkaniczne mają skład mineralny i strukturę podobną do obserwowanej w plio-plejstoceńskich bazaltach alkalicznych i toleitach, podczas gdy zwietrzałe szkliwo wulkaniczne przypomina plioceńskie palagonitowe podmorskie wulkanity tworzące wychodnie w okolicach Licodia Eubea. Wreszcie skały osadowe mioceńskiej forma¬cji Tellaro oraz/lub aluwium czwartorzędowego mogą być uznane za surowiec gliniasty. Próbki należące do materiałów A, D i E (z wyjątkiem LE3B1) cechują się średnim lub wysokim załamaniem podwójnym światła, podczas gdy cecha ta jest słabo wykształcona lub nieobecna w materiałach B, C i F. Materiały A, D i E przeszły przez relatywnie niską temperaturę wypału (<800° C), na co wskazuje śred nia-wysoka aktywność optyczna oraz obecność minerałów gliny i wysoka zawartość kalcytu. W przeciwieństwie do tego, próbki materiałów B i C charakteryzują się niską aktywnością optyczną lub jej brakiem oraz obecnością wysokotemperaturowych krzemianów z CaO (~ 900° C). Wreszcie w próbkach materiału F znajdują się zarówno kalcyt jak, i krzemiany zawierające Ca (800-900° C). Wyniki aktywności optycznej porównano ze składem mineralogicznym, określonym poprzednimi badaniami dyfrakcji rentgenowskiej (XRD) i pomiarami FTIR (por. BARONE ET AL. 2012a). Dane o składzie chemicznym próbek opracowano z wykorzystaniem metodologii statystycznej, opartej zasadniczo na technice proporcji logarytmicznych, wprowadzonej przez Aitchisona (1986) i szeroko stosowanej w badaniach archeometrycznych (Tab. 5). Wykres podwójny przedstawia pierwiastki oraz badane próbki umieszczone w płaszczyźnie dwóch głównych składników. Wyjaśnia on 69% z całkowitej wariancji pierwiastków głównych i śladowych (Ryc. 18). Ogólnie rzecz biorąc, na wykresie podwójnym widać bardzo dobrą zbieżność między obserwacjami petrograficznymi a skupiskami pozyskanych próbek: a) wysoka zawartość Cao jest wyróżnikiem pomiędzy bardzo bogatym w skamieliny materiałem A a ubogimi w skamieliny materiałami B i C; b) wysoka zawartość wtrąceń wulka¬nicznych oddziela próbki materiału F od materiału E, na podstawie zawartości Fe2O3, MgO, MnO, Cr, Co oraz Ni. Pierwszym najbardziej znaczącym rezultatem analizy archeometrycznej jest zwrócenie uwagi na fakt, iż analiza makroskopowa może być niedokładna i myląca. odstępując od wcześniejszego podziału na trzy grupy (1-3) i koncentrując się na 6 materiałach (A-F) zidentyfikowanych petrograficznie, można podkreślić pewne istotne dane dotyczące związku między materiałem a chronologią. Materiały A i C wydają się występować wyłącznie w ceramice fazy Tapsos I (l440/1420-1400/1380 przed Chr.), materiał D jest zasadniczo potwierdzony, a materiał E głównie potwierdzony w próbkach z fazy Tapsos II (1400/1380-1310/1300 przed Chr.), natomiast materiały B i F wystąpiły tylko w próbkach fazy Tapsos III (1310/ 1300-1270/1250 przed Chr.). Sugeruje to przesunięcie pomiędzy różnymi materiałami wykorzystywanymi w trak¬cie całej sekwencji chronologicznej środkowej epoki brązu (Tab. 6, Ryc. 19) . Jednakże hipoteza, iż przesunięcie to jest efektem jakiegoś osiągnięcia technicznego spowodowanego eksperymentami, mającymi miejsce w okresie Tapsos, wydaje się stać w pozornej sprzeczności z szacunkami temperatury wypału. Z drugiej strony, materiały A, E i D wykazują niższą temperaturę wypału (<800-900° C) niż B, C i F (>900° C). Zamiast stopniowego wzrostu temperatury wypału od <800 do 900° C w trakcie rozwoju trzech podfaz chronologicznych Tapsos, możemy zaobserwować, iż dla materiału C temperatura osiąga 900° C. Ostatecznie oznacza to, iż temperatura wypału nie może być traktowana jako kryterium chronologiczne, ponieważ wartość 900° C osiągano w piecach garncarskich już na początku okresu Tapsos. Ponadto, przejście od A/C do D/E i do B/F nie wpisuje się w następujące po sobie fazy chronologiczne. Przesunięcie to mogło wynikać z eksperymentalizmu technicznego pojedynczego warsztatu albo z pracy różnych centrów produkcyjnych ze szczególnymi tradycjami produkcji ceramiki. Dobrą metodą rozróżnienia mogłaby być dalsza analiza źródeł gliny. W istocie, zaplanowane już badania terenowe, których celem jest identyfikacja na okolicznym obszarze dwóch różnych depozytów, tj. bogatego w Cao sedymentu gliniastego oraz aluwialnego sedymentu ubogiego w Ca, którymi cechują się omówione wyżej materiały, może dostarczyć nowych danych o lokalizacji geograficznej centrów produkcyjnych.

Was this content written or created while at USF?

No

Citation / Publisher Attribution

Światowit, v. XI, issue LII/A, p. 47-66

Link to Full Text

Share

COinS